An repons a: "Akademi Kreyo`l" la Guy S. Antoine te ekri a,
Michel DeGraff afiche mesaj sa, jou 27 Mas 2001 a 09:50:57:
De`nye mesaj Guy a enpo`tan anpil. Gen anpil
lide ladan l. Mwen dako` ak plizye` ladan yo an prensip, menm
si mwen pa dako` ak tout e menm si mwen-menm
mwen pa gen tan pou mwen travay sou tou lide Guy yo
akoz de sitiyasyon pe`sone`l pa m (mwen poko gen
"tenure" nan MIT e se sa ki oblije priyorite
nimewo 1 pa m kounyen an --- Akademi Kreyo`l pa ka
met manje sou tab mwen, malerezman!).Men gen yon ti detay nan mesaj Guy a ki nan lere`
e se sa mwen ta renmen klarifye:Guy ekri konsa:
> Men fòk nou ta mande tèt nou tou kouman tout
> konesans nou yo, tout efò nou fè yo, vini penetre
> baz la, vini benefisye mas pèp la. Fòk genyen
> sikwi, kèk kanalizasyon antre mond syantifik la
> ak mas pèp la ki iletre toujou. Jodi a,
> kanalizasyon sa yo fèb anpil, paske li parèt
> tankou li a sans inik, sètadi nannan an soti nan
> pèp la, l al twouve syantis yo, men nou pa wè
> anpil sibzistans ki soti nan men syantis yo ki
> fè bak pou nouri pèp la (syantifikman). Konbyen
> moun ki gen aksè a liv Yves Dejean ekri, konbyen
> moun ki gen aksè a tèz Michel DeGraff ekri? E
> menm si (sa se yon gwo ipotèz!) nou te genyen
> aksè a yo, eske yo ekri nan yon fason nou ta
> kapab konprann yo?Malerezman, nan kesyon sa a, Guy ap pale de bagay
li genle` pa two` konnen. Guy genle` pa konnen kalite travay
Iv Dejan fe` an kreyo`l, sou kreyo`l, pou moun ki
pale kreyo`l se`lman, ann Ayiti, nan plizye` rakwen
Ayiti, kote moun pa ni pale ni tande "kreyo`l senplifye"...(Gen lo`t moun sou Fow`om Ayisyen an ki konn travay
Dejan pi byen pase m, men mwen ka di yon ti pawo`l
sou sa pou mwen korije sa Guy di a.)Travay syantifik lengwis kankou Yves Dejean pa "a
sans inik" ditou. Mwen ka di san ezitasyon gen
bon kou moun nan pe`p la ki okouran travay
Dejean. E pete`t Iv Dejan se ka lengwis ki pli
popile` ann Ayiti. Dejan ak ekip li te fe` kanpay
alfabetizasyon tout kote, ata nan televizyon.
Mwen pa konn okenn lo`t lengwis ouby en edikate` ki
te fe` kalite travay Iv Dejan ap fe` ak pe`p la kote
bon prensip pedagojik vin chita sou bon prensip lengwistik.Epi tou Iv Dejan pibliye yon seri matery`el an kreyo`l
pou montre moun li ak ekri. Materye`l sa yo
te se`vi ko`m baz nan plizye` pwogram alfabetizasyon
ki te gaye nan plizye` rakwen peyi a. E materye`l sa
yo te ekri nan bon jan krey`ol (sa se pa "kreyo`l
senplifye ak "liaison obligatoire!). Konsiltan Dejan
te anplwaye yo, se moun ki pale kreyo`l se`lman, se
moun ki so`ti nan plizye` zo`n peyi a ki jan ti
varyasyon pa yo.Epi tou, materye`l sa yo te baze sou prensip
syantifik solid --- bon jan prensip pegagojik
ak lengwistik. Finalman fo`k nou pa bliye ke
Iv Dejan kontine ap travay di nan pwoje`
leko`l an kreyo`l ANN AYITI --- pa egzanp li-menm
pe`sone`lman l ap dirije yon ti leko`l yo rele
Sant Twa Ti Fle` ki nan Fo`wayal.Se nan kad travay alfabetizasyon sa yo, mwen-menm ak
lo`t lengwis tankou Cadely ak Hilton yo te envite nou
pou nou bay yon seri kou sou teyori lengwistik pou moun
ki t ap travay ak Dejan sou pwoje` alfabetizasyon nan Biwo
Lang Kreyo`l ki te chita nan Sekreteri d Eta pou
Alfabetizasyon. Mwen te bay yon lo`t kou tou pou
ele`v nan Faculte de Linguistique Appliquee.Nan lide pa m, se konsa pou travay syantifik al
kanalize nan pwogram aplike pou moun ki pale
kreyo`l. Kanalizasyon pa oblije fe` nan yon grenn
sans. Li ka fe`t plizye` jan. Fo`k nou gen
imajinasyon pou nou se`vi ak posibilite nou genyen
yo san nou pa gaspiye chans nou.An tou ka, pa ka gen bon "kodifikasyon" si nou pa
gen bon jan konesans sou sa n ap "kodifye" a.
Pa ka gen "lengwistik aplike" si nou pa gen
bon jan analiz ki baze sou bon jan done.
Aplikasyon/kodifikasyon an ap toujou kwochi si analiz ak
done yo kwochi. Epi tou, etan done resous nou
limite, mwen poko we` pou ki sa "kodifikasyon" nan yon
"Akademi Kreyo`l" ta mande tout enpo`tans sa a.
(Men sa se lide pa m: mwen ka na n lere`...)An tou ka, nou deja gen yon "ko`d" pou o`tograf la,
depi 1980. "Ko`d" sa a mande de-twa ti amandman,
men li deja ban nou yon bon baz pou nou kontinye
pouse pwoje` alfabetizasyon e pou nou kontinye
ekri an kreyo`l san nou pa bezwen two`p grate te`t.
Sa nou bezwen, se bon pwofese`, bon materye`l ak
bon leko`l. Gen anpil moun (kankou Iv Dejan ak
plizye` lo`t moun---gwoup Vilsaint an se yon lo`t
egzanp) k ap fe` be`l efo` sou sa.E se nan pwoje` sa yo, travay Iv Dejan deja bay gwo
kontribisyon nan plizye` sans. E sa fe` m plezi anpil
paske travay Iv Dejan se travay de kalite. Selon
sa mwen li nan lo`t travay amate` (travay voye monte
san kontwo`l san baz lengwistik), gen de kalite
"grame` kreyo`l" se grame` bo`le`t yo ye --- grame`
bo`le`t pou leko`l bo`le`t nan yon peyi bo`le`t.
(Se pa tou sa ki ekri an kreyo`l sou papye oubyen
sou ente`ne`t ki gen merit pou moun ki bezwen
aprann tout bon.)Travay edikasyon ak travay sou lang, se pa bo`le`t.
Se pou sa mwen ret sou pinga m nan zafe` o`tograf
ak kofidifikasyon---ak nan tout koze lengwistik.-michel.
____________________________
MIT Linguistics & Philosophy
77 Massachusetts Ave
Cambridge MA 02139-4307
degraff@MIT.EDU
____________________________
- "Akademi Kreyo`l" la Guy S. Antoine 27/3/2001