Ki lang (natire`l?!?)? Pou ki pe`p? Pou ki devlo`pman? Pou devlo`pman ki moun?

[ Kesyon Moun Mande Anpil ]

An repons a: Ki lang (natire`l?!?)? Pou ki pe`p? Pou ki devlo`pman? Pou devlo`pman ki moun? Gifrants te ekri a,

Michel DeGraff afiche mesaj sa, jou 29 Mas 2001 a 08:25:12:

Repons Gifrants lan kabre reyalite istorik lang yo
pale nan peyi devlope. Repons Gifrans fe` kach-kach
ak reyalite byolojik nou (sitou sou zafe` yo rele
"ras" la).

Annou pran egzanp franse:

Gifrans di:

> lang pa janm enpoze sou yo. Lang yo moule antre
> yo, evolye antre yo e sibi enflyans len sou lòt.

Men, e lang franse ki egziste kounyen an, ki jan li
te kreye? Se enpoze laten te vin enpoze li sou
moun ki te pale lo`t lang (kankou Golwa ak
Frankich). Nou ka di ke, dan yon sans, lang franse
a se yon "kreyo`l" li ye tou: li soti nan kontak
plizye` lang kote te gen yon lang ki te gen prestij
(Laten) ki t ap chache "enpoze" sou moun ki te
chita jouk anba nan eche`l sosyal la (moun ki te
pale lang se`ltik ak lang je`manik).

An tou ka, lang franse se PA te lang "natire`l"
zanse`t moun k ap viv nan peyi Lafrans kounyen an.
E jouk kounyen an nan peyi Lafrans, gen moun ki pale
franse se paske te gen "tribilasyon" opresyon lang
franse ki te vin chita sou yo. Zanse`t moun sa yo
pa te pale franse. Sa yo te pale se: Oksitan,
Breton, Provansal, etsetera --- plizye` lang ki te
vin tonbe anba "lokipasyon" ak "dezavwa" moun ki te
pale franse. E an frans tou, te gen yon bagay yo
te rele "servage" nan mwayennaj --- se`vaj sa a
se yon fo`m esklavaj li te yo tou.

Menm jan tou, lang angle se PA lang "natire`l"
zanse`t anpil moun ki viv nan peyi Etazini kounyen
an. La tou, angle te vin enpoze li akoz de "esklavaj",
"tribilisyon", "okipasyon", "dezavwa", etsetera.
Annou pran Ilande` pa egzanp --- zanse`t moun Kennedy
yo. E`ske angle se lang "natire`l" moun sa yo.
Fo`k nou sonje jouk kounyen an gen pati nan peyi
Ilann ki anba "tribiliasyon", "okipasyon", "dezavwa"
peyi Anglete`.

La anko` mwen pa konprann agiman Gifrants yo.
Agiman sa yo pa chita sou sa nou konenn ki te pase
nan istwa peyi devlope yo.

Kanta zafe` kreyo`l devlope anba esklavaj men lang
blan pa devlope anba esklavaj: Gen yon kamarad ki
te deja soulve kesyon lang moun yo rele "slav(ik)"
yo. Moun sa yo se esklav yo te ye tou (esklavaj,
menm jan ak lang, gen plizye` varyasyon---se pa
moun nwa se`lman ki te esklav). Se pou sa moun
sa yo gen "slav" nan non yo. Slav---esklav...

E`ske lang slav yo, kankou lang ris yo pale an
Rise, se pa lang delvo`pman?

Oubyen (pete`t se sa Gifrants a di) eske` se lang
ris ki responsab pwoble`m ekonomik nan peyi Risi?

Gifrants di tou:

> Ras blan genyen yon sèl vokalizasyon orijinal ki
> pi devan vinn divize an de—rasin romen ak rasin
> slav, e yonn nan bagay ki pi enpòtan sèke
> “mantalite e pèsèpsyon blan an antan ke ras”
> toujou prime andepi de tandans tribalistik ki
> egziste lakay li, ka kòm nou konnen, se sèl blan
> sou latè beni ki fè gè mondyal, e avèk yonn nan
> ras primè sou latè, la ras jonn.

Sa se yon agiman rasis li ye. Mwen-menm mwen pa
kwe` gen diferans fondamantal nan se`vo diferan
"ras". Okontre` men sa lasyans montre nou: zafe`
"ras" sa a pa gen okenn baz biolojik ki pwofon.
Pa gen `se`vo blan' ki gen fonksyo`nman diferan
pa rapo` ak `se`vo nwa' oubyen `se`vo jo`n'.

Selon sa mwen we` la a, se lide rasis ki nan pwo`p
te`t Gifrants ki fe` li we` kreyo`l pa ka lang
devlo`pman. Pou agiman sa a pase, Gifrants oblije
kreye yon seri diferans fondamantal ant (istwa)
krey`ol epi (itwa) lang "blan" --- diferans ki
pa egziste vreman le` nou gade istwa tout lang sa yo.
An menm tan, Gifrans oblije kreye yon lo`t seri diferans
fondamantal ant se`vo diferan "ras". Diferans sa
yo pa chita sou reyalite biolojik kretyen vivan.

Agiman sa yo ban m lapenn, le` mwen ye` y ap soti
nan bouch yon patryo`t ki renmen peyi l anpil kankou
Gifrants. M espere yon jou Gifrants a resi retire
chenn esklavaj ki toujou mare nan lespri li.

-michel.

____________________________
MIT Linguistics & Philosophy
77 Massachusetts Ave
Cambridge MA 02139-4307
degraff@MIT.EDU
____________________________



Repons sou sijè sa: