_ann_, _annou_, _sanz atann_, diksyone`, lengwistik ...

[ Kesyon Moun Mande Anpil ]

An repons a: Strikti ak o`tograf "fo`m fije"? (Ki sa yon "fo`m fije" ye?) Guy S. Antoine te ekri a,

Michel DeGraff afiche mesaj sa, jou 01 Avril 2001 a 15:20:17:

1. Mwen pa kwe` ANN nan _ANNou chante_ / _ANN chante_
se menm kalite be`t ak AN(N) nan _AN kreyo`l_ ak
_ANN angle_:

ANN nan _ANN(ou) chante_ se pa prepozisyon li ye.
Dan tout lang gen sa yo rele omonim---mo ki gen
menm son men ki pa gen menm sans oubyen ki pa gen
menm karakteristik mo`fo-sentaksik. AN(N) nan
_AN(N) angle/kreyo`l_ se yon prepozisyon. ANN(OU)
nan _ANN(ou) chante_ se yon mak enperatif li ye; li
pa gen karakteristik prepozisyon menm. Epi tou,
nou ka di _ANNOU chante_, men nou pa ka di _AN(N)
mwen chante_, _AN(N) li chante_, _AN(N) yo
chante_.

2. Selon agiman mwen dejan prezante sou Fowo`m la,
nan teyori pa m, _sanz_, _atann_, _ave_ se mo yo
ye. Donk, selon teyori sa a, fo`k yo jwenn plas
yo nan (BON) disksyone` te`t kale.

_Sanz_ se yon varyasyon sou (se`tadi se yon
`allomo`f') _san_. Se`tadi _sanz_ se yon varyant
_san_ ki pare`t selon anvironman a (menm jan _an_
ann angle se yon varyant _a_ ki pare`t selon mo
premye son nan mo ki vin apre _a(n)_ la --- mwen
te deja esplike sa).

_Atann_ se yon ve`b li ye; e se yon ve`b ki ka
se`vi non tou. Mwen ka di san pwoble`m: _Mwen pa
t ATANN mwen a sa_; nan ka sa a, ATANN se yon
ve`b. Men, le` nou di _Li mouri sanz ATANN_,
_ATANN_ se yon non ki se`vi ko`m konpleman
prepozisyon _san(z)_.

_Ave_ se yon non li ye tou menm si li pran yon
sans ki yon ti jan spesyal le` li suiv _sanz_. Se
manm jan tou _soulye_ gen yon sans spesyal (yon
sans `idyomatik') nan _gwo soulye_. Men bagay ak
_be`t_ nan _bat be`t_ (nans sans _etidye_)

Nou jwenn sa nan tout lang: mo ki gen sans spesyal
nan se`ten anvironman (menm jan ak _be`t_ nan _bat
be`t_ oubyen _soulye_ nan _gwo soulye_).
Enfo`masyon spesyal sa yo ta dwe nan bon diskyone`
tou, menm jan _bucket_ ann Angle ta dwe gen yon
endikasyon ke li antre nan idyo`m _kick the
bucket_ (nan sans _mouri_).

Se menm bagay tou pou _Jose'_ nan espresyon _No
way, Jose'_: yon diksyone` ki bon tout bon ta
sipoze endike ke _Jose'_ gen dwa se`vi nan
espresyon idyomatik _No way, Jose'_ menm si moun n
ap pale ave` li a pa rele Jose'.

E mo konpoze kankou kankou _dot-com_ ann angle?
Sa se yon mo konpoze ki gen de (2) mo ladan l:
_dot_ ak _com_. Remake ke genle` nou pa jwenn
_com_ okenn lo`t kote nan lang lan.
Men e`ske n ap jwenn _dot_ ak _com_ separe (ak
endikasyon sans _dot-com_) nan diskyone` ki
egziste kounyen an? Le` mwen tcheke diskyone` pa
m, mwen pa jwenn _com_ ladan l.

An prensip, fo`k nou jwenn sans spesyal sa yo (pou
_bucket_ nan _kick the bucket_, pou _Jose'_ nan
_No way, Jose'_, pou _dot_ ak _com_ nan _dot-com_)
nan diskyone` angle ki bon tout bon.

Se konsa tou fo`k nou ta jwenn (pre`ske) tout sans
spesyal nenpo`t ki mo kreyo`l ka genyen nan
diskyone` le` lang nou ava rive gen disksyone` ki
bon tout bon. E se menm bagay pou grame`: tout
re`g enteresan sa yo (sou zafe` sandi ekste`n, pa
egzanp) ta sipoze dokimante nan grame` ki bon tout
bon. Sa poko fe`t, men sa va fe`t yon jou pete`t.
Ti pa, ti pa...

Kounyen an, fo`k mwen fe` 2-3 ti remak jeneral sou
rapo` ki egziste ant diskyone` ak travay syantifik
k ap fe`t sou lang. Remak sa yo enpo`tan pou nou
apresye kesyon Guy yo nan yon konte`ks kote nou t
ap diskite sou re`g lengwistik lang nou an:

Fo`k nou pa janm bliye ke diksyone` ak (grame`
grameryen) se se`lman yon ti aproksimasyon tou
piti sou kokenn chenn konesans ki chita nan se`vo
lokite` natif yon lang. An menm tan tou, gen
anpil enofo`masyon n ap jwenn nan diskyone`---pa
egzanp, enfo`masyon sou ista mo (sa yo rele
`etimoloji')---nou pa janm jwenn nan okenn se`vo
lokite` natif (eksepte lengwis pete`t).

Sa vle di TOUT diksyone` ap toujou gen limit
(ansanm ak avantaj) pa yo, menm jan ak tout grame`
grameryen ekri. Sou kesyon lengwistik, diksyone`
ak grame` ap toujou gen ti mank, ti limitasyon, pa
rapo` a kalite enfo`masyon detaye lokite` natif
gen nan te`t yo--- nan disksyone` mantal yo ak nan
grame ` mantal yo.

(Gen de (2) lengwis an Frans---Mouche ak Madan
Corbin---ki erki sou sa anpil: yo montre jan
diksyone` se enstriman ki limite pa rapo` ak sa
lengwistik _ko`m_aktivite_syantifik_ deja dekouvri
nan zafe` mekanik lang.)

E sa se no`mal, yon lang se yon bagay ki konplike
anpil. Mwen pa kwe` janm gen diskyone` ak grame`
ki dekri tou sa ki gen nan te`t yon lokite` natif:
ke`lkeswa lang lan, pa gen diskyone` ak grame` ki
egal diskyone` ak grame` mantal ki chita nan se`vo
kretyen vivan.

Nan syans lengwistik, se diskyone` ak grame`
mantal sa yo lengwis eseye analize. Pou fe` analiz
sa yo, lengwis se`vi ak gwo zouti ki soti nan
teyori lengwistik. Zouti teyorik sa yo konplike
anpil e yo pa fouti al chita ni nan diksyone` ni
nan grame` grameryen: diskyone` ak grame`
grameryen se pa zouti teyorik/syantifik tout bon.
Se menm jan tou ke yon liv pou montre moun kondui
machin pa oblije gen tout enfo`masyon sou syans
fizik ak syans chimi ki fe` machin la roule. Menm
bagay pou yon liv enstriksyon pou yon o`dinate`:
li pa oblije vini ak tout detay syantifik sou ki
jan o`dinate` a mache.

An tou ka, mekanik lang pi konplike pase mekanik
machin. Epi tou, Guy, mekanik lang pi konplike
pase mekanik o`dinate`: poko gen o`dinate` ki ka
fe` sa yon ti moun 3 an k ap fe` ak lang mate`ne`l
li. Se pou sa li enpo`tan pou moun k ap ekri
diksyone` ak grame` gen ti konesans sou zouti
lengwistik sa yo pou yo eseye byen konprann lang
y ap dekri a --- pou yo pa vin envante ilizyon
grame` senplifye.

Epi tou, fo`k nou ka chita tou pou nou byen tande
ki jan lokite` natif pale lang lan tout bon. Se
pa "senplifye" lang lan, se konprann tout mekanik
lang lan nan tout be`lte li, menm si diksyonye` ak
grame` grameryen ka poko se`vi ak enfo`masyon sa
yo.

-michel.

P.S. Mwen ta renmen tande lo`t kreyolis yo tou:
m ap pase yo balon an pou m al fe` yon ti chita
sou ban. (M espere edite` Fowo`m lan ap pe`me`t
mwen pran ti re po sa a pou m al fe` lo`t travay.)

;)


____________________________
MIT Linguistics & Philosophy
77 Massachusetts Ave
Cambridge MA 02139-4307
degraff@MIT.EDU
____________________________




Repons sou sijè sa: