An repons a: Se yon bagay mpa conprann Roselande cherie te ekri jou 08 Novanm 1999 a 15:46:03,
Michel-Ange Hyppolite afiche mesaj sa, jou 10 Novanm 1999 a 09:09:54:
Ou va eskize nou si nou pran tout tan sa a pou nou kòmante sou lide ou la. Daprè sa pwofesè Pierre Vernet te rapòte nou nan youn rankont ki te fèt nan Boston, òtograf tout lòt kreyòl ki gen lanng franse a kòm baz yo te kreye apatide òtograf kreyòl ayisyen an. Men tankou ou di li a, lè mwen li kreyòl lòt zile yo mwen wè ti diferans ki genyen ant òtograf pa yo ak pa nou an.
Ou mande pou nou ta ekri kreyòl la menmjan. Nou tout ta renmen sa. Men koze lanng se koze politik. Sa pral depann ki peyi ki gen lidèchip la nan men li. Ayiti gen plis mounn ki pale kreyòl ak baz franse a pase lòt zile yo, men Ayiti poko janm fè youn efò pou li pran lidèchip nan domèn lan.
Si ou remake li byen, nan lanng gen youn kesyon dominasyon ekonomik, pwodiksyon materyèl ak fòsponyèt. Si nou pran angle ameriken yo ekri a, ou kab wè li pa san pou san menm ak sa ki ap layite Angletè a. Men kòm Ameriken yo gen plis pisans pase angle Angletè yo li rive kenbe mòd angle pa li a epi fòse lòt peyi yo bwè li. Pa gen lontan ame riken te ap fè tout sa li kapab pou li ranplase youn mo kou foutbòl, devan federasyon foutbòl entènasyonal, ak mo "soccer" ki se kreyasyon pa la. Rezon an, se te pou evite konfizyon ak mo foutbòl pa yo a ki pa repranzante menm espò ak sa yo jwe Ewòp osnon lòt kote sou latè a. Se sèten yo echwe, men nan Kanada ak Etazini tout mounn kontinye di "soccer". - (Nan lanng kreyòl Ayiti a nou di foutbòl toukou epi foutbòl ameriken) - Si yo pa te gen pisans ekonomik yo genyen an yo ta oblije koube yo.
An nou tounen sou ka Ayiti a. Si Ayiti, ki gen plis mounn ki pale kreyòl ak baz franse a, tonbe Oganize konferans, fè liv voye nan lòt peyi, vann yo liv nou nan tout domèn: sante, lasyans, komès, eksetera eksetera... anvan nou bat je nou tout mounn ap gen tan suiv nou. Epi yo va ekri menmjan ak nou. Si nou kontinye ap betize toujou nou ka rive nan youn kafou kote se nou ki va oblije suiv yo.
Toutsa, se pou mwen te di ou koze lanng se youn koze fòs. Lanng ou ap pale a ,ou pa pale li paske li te la non, mounn ki te enpoze li a ansanm ak relijon li an te konnen trè byen kisa li ta pe fè. Toujou nan kad rapò fòs sa a, èske ou konn poze tèt ou kesyon sou rezon ki fè Lafrans toujou ap pale pou rasanble tout frankofòn ansanm epi devlope sa li rele lafrankofoni an? Ebyen, pami divès rezon yo younn ladan yo se ekonomi epi dominasyon kiltirèl. Plis ou achte liv, plak elatriye nan men Lafrans se plis li rale ti lajan ki lakay ou a vin lakay li. Se plis mounn ki nan peyi ou la ap kontinye panse menmjan ak fransè epi yo ap bliye pwòp tèt yo pou yo tounen misye franse \ madanm franse, menmsi rasin yo ak nannan yo pa gen youn tigigit franse ladan. Alòs, premye etap pou nou inifye lanng kreyòl la se pou younn nan peyi ki pale kreyòl yo deside ekspòte konesans li reyini nan lanng kreyòl la bay tout lòt peyi ki pale kreyòl kou li yo. Anfèt, ou pa dwe janm bliye sa, se fòse wi blan franse, blan panyòl, blan pòtigè te fòse pèp nan amerik la pale lanng pa yo. Se menm bagay la ki te pase nan kontinan afriken an tou. Sepake mounn ki t a pe viv nan amerik la ak nan kontinan Afriken an avan debakman pirat blan yo pa te gen youn lanng non. Se pa sa ditou. Yo fòse ou pale lanng yo pou yo kab domine nou pi byen nan enterè devlopman ekonomik yo.
Se pou tout rezon sa yo nou dwe goumen pou nou fè valè lanng nou an ansanm ak valè kilti nou an. Lè nou rive fè sa, se pwòp tèt nou nou ap valorize pandan nou ap kase chenn esklavaj kiltirèl la. Epitou, se pa nan pale anpil non pou nou rive la, se nan aksyon ak pwodiksyon dokiman nan tout kalite domèn.
M'ale
Ak onè respè
Michel-Ange Hyppolite.