Lang Kreyòl la andanje!

[ Kesyon Moun Mande Anpil ]


Lionel Hogu afiche mesaj sa, jou 17 Mas 2000 a 04:49:47:

Nan CreoList gen yon diskisyon k ap mennen sou jan yon moun, ak tout bònfwa li, kap bay Kreyòl la gagann san li pa konnen. Save nan etidye Kreyòl vin ak nosyon "Creole continuum" kote yo esplike lang kreyòl la kap pèdi tout nannan li lè kontak ak youn nan lang ki te fòme li yo vin sitèlman fò pou lang sa a chanje vokabilè ak gramè Kreyòl la. Yon lòt danje soti nan lekòl: nan peyi Sentlisi, Dominik, Gwadloup, Matinik ak Djiyàn ti katkat k ap grandi pa pale Kreyòl ankò paske manman yo ak papa yo ki te pase lekòl pi fasil pale Franse oswa Angle (lang lekòl yo) ak pitit yo pase Kreyòl. Se nan bouch vye granmoun ki prale yo ou jwenn bonjan Kreyòl la.

Sitiyasyon Ayiti pa menm jan:
-lekòl toujou rete yon akilora
-Franse lekòl aprann nan pa pèmèt elèv la fonksyone an Franse toutbonvre
-Kreyòl se lang yo anseye lekòl tou
-tout ayisen alawonnbadè pale yon sèl Kreyòl.

Nou p ap rive nan yon pwen pou nou ta swete pou sitiyasyon an rete jan l ye a vitametènam pou nou ka sove Kreyòl la. Toutokontrè nou fèt pou nou vini ak solisyon ki ka bay tout moun satisfaksyon. Jocelyne Levy-Trouillot ki travay nan Inivèsite Caraibe ann Ayiti te plede pou lang Kreyòl vin lang lekòl toutbonvre. Nan chita-pale colloque la li te esplike jan yo travay nan lekòl edikasyon inivèsite l la pou yo ede paran yo konprann nesesite pou timoun yo derape ak lang yo konnen an; yo te travay ak pwofesè yo tou pou yo rale yo vini sou bann Kreyòl la. Rezilta travay la se sa nèt, elèv yo konprann, yo pale toulede lang peyi a e yo ka sèvi ak ni youn, ni lòt san prejije. Mwen te montre, pou tèt pa m, jan isit la nan Boston nou te mennen yon pwogram menm jan an ak ti Ayisyen k ap debake depi douz an nan lekòl kote mwen travay la. Elèv sa yo ki te debake ak yon nivo twazyèm ane primè oswa katriyèm ane pou kenz-sèz an yo te genyen an. An katran oswa senk nou te rive alfabetize yo nan de lang yo (Kreyòl/Angle) e ba yo zouti pou yo demele nan lavi a. Jodi a, yo tout ap degaje yo; o u jwenn teknisyen radyografi, mekanisyen, estetisyèn e menm genyen ki pran wout College (inivèsite nan langaj ameriken).

Madan Levy-Trouillot te mande pou Kreyòl la tounen lang lekòl toutbon nan tout nivo lekòl la e pou elèv yo jwenn chans pou yo konpoze nan tout egzamen, menm bakaloreya, an Kreyòl osnon an Franse jan yo ta chwazi l la san yo pa ta viktim prejije pwofesè korektè yo. Mwen dakò ak madan Levy-Trouillot men mwen pè pou elèv yo pa peye po kase a. Pwofesè yo konn korije devwa franse, yo konn tout "creolisme" pou yo souliye e sa mache byen pou yo depi bakaloreya te tabli ann Ayiti. Pou elèv yo pa ta viktim, fòk pwofesè sa yo ta tounen nan fakilte pou yo aprann korije ak yon lòt lonn san yo pa foure prejije yo ak move santiman yo nan koreksyon yo ap fè yo. Men yon lòt batay REKA ka foure kò l ladann pou ede Kreyòl la blayi toutbon nan peyi Dayiti.




Repons sou sijè sa: