Yon kesyon sou Kreyòl pou Gifrants ak lòt moun

[ Kesyon Moun Mande Anpil ]

An repons a: Yon kesyon sou Kreyòl pou Gifrants ak lòt moun Douma Lafontan te ekri a,

Gifrants afiche mesaj sa, jou 30 Me 2000 a 06:26:10:

Onè, rèspè frè-m yo avèk sè-m yo,

Avan mwen pote plis eklèsisman sou pozisyon-we konsènan lang Kreyòl pou devlopman peyi Dayiti, m-ape voye yon gwo kout chapo ba Guy Antoine, ak tout èstaff Windows on Haiti ki pèmèt Ayisyen natifnatal boukante lide. E jiskaprezan, mwen genyen yo gwo angouman pou diskisyon sa-yo kap fèt avèk patryotism, senserite,e sitou rèspè.

Mwen pa yon ekonomis, men mwen te kite Lekòldedwa nan Pòtoprens nan Dezyèm ane Ekonomi. Gen dè kesyon teknik ki poze nan devlopman. Pou gen devlopman, fè gen fòmasyon kad pwofèsyonèl.

Premye kesyon, e Michel-Ange Hyppolite, e Douma Lafontan pa reponn nan entèvensyon-yo se kòman, Ayiti ap pwal fòme kad sa-yo. Eske n-ap pwal kontinye fè mandyan devan peyi etranje pou yo ba Ayisyen bousdetid toujou? Dayè, sa peyi-sa yo fè, lè yo finn fòme nèg-sa yo, yo pa tounen-yo pou nou, oubyen yo kouri ofri-yo gwo djòb nan òganizasyon entènasyonal, oubyen lè nèg sa-yo tounen, yo tounen kòm dèzajan klasik kap defann enterè non sèlman yon peyi, men enterè blan anjeneral, akoz de nonsèlman gwo relasyon, men enterè bab ak moustash, gwo pozisyon-yo vinn ofri nan gouvènman ayisyen. Se sak fè anbasad etranje toujou ap rekòmande Ayisyen ki fòme nan peyi etranje. Se pa pou nivo fòmasyon sèlman rekòmandasyon-sa yo fèt. Ban-m pran yon ti van, tanpri souple. E kòm nou ka wè tou, fòmasyon nèg-sa yo pa fèt an kreyòl!

Dezyèm kesyon-an, si Ayiti pa fè mandyan, kòman n-ap pay twouve konèsans teknik ke nou bezwen. Eske n-ap pay achte lisans dwa pwofèsyonèl pou nou tradwi Liv-yo ke nou bezwen-yo, oubyen konpayi etranje-yo ap aksèpte tradui liv-sa yo pou nou an kreyòl? Lè yon nonm chita nan inivèsite, w-ap pouse an kreyòl ak ki nivo w-ap ka pataje konèsans-w avèk lòt pèp, sitou aktyèlman atravè lemond, menm an Risi, anglè-a ap fè Ris-yo konfòme-yo.

Si sa mwen pwal di-la, te ka yon twazyèm kesyon, tanpri souple, di-wen nan dialèktik pouvwa ki genyen antre gwo ak piti, e sitou non sèlman pwoblèm entèn ke nou genyen, paske nou pa e yon sosyete èstab, e yon sosyete inifòm, (chaj-ak gwo pwoblèm deklas), ki peyi ka pwal aksèpte prete Ayiti lajan pou li fè edikasyon Ayisyen an kreyòl? Paske anverite, li pa pratik. Mwen pa yon blankofil ditou. Avni yon peyi, pa avni ni yon jenerayson, ni de jenerasyon, li se avni yon peyi toutotan ke peyi-sa pa anglouti, e disparèt nan kat jeografi. Ayiti lè pou li mete li opa.

Fè nou pa blye tchouboum nou ladan aktyèlman. Depi 86, Ayiti senpleman sonbre. Tout moun ki aktyèlman an Ayiti, sipoze refòme, rich tankou pòv, anwo tankou anba. Fòmasyon-sa ap mande gwo travay, e lòt bagay tou ke mwen pa ka mansyone. Lepase, se lepase. Leprezan mande korèksyon, yon korèksyon ki pa konte sou lemosyon dipase. Lerespè di pase genyen sans sèlman leprezan ba tèt li dwa pou siviv, pou asire lefiti. Nou gen pase, nou pa gen prezan, e nou fouti pou lefiti.
Li lè pou nou swiv ekzanp blan-an, fòk nou aprann siviv, mande anraje pi mal pase zannimo. Egzistans nou andange, se pa blan-an ki kòz-sa, se nou menm. Nou twò santimantal ak lavi e ak tèt-nou. "Aux grands maux, les grands remèdes." Yon pèp pa ka pran yon koub 180 degwe bridsoukou, koub-la jodi-a ap fèt malgre nou. Fiti peyi Dayiti chita nan diaspora plis ke anndan peyi Dayiti. E kòm ou ka wè, kreyòl-la pale pa santiman, se pa pa nesesite. Sa Ayisyen bezwen se sa ki nesesè pou li siviv. Si nou vle kwè se kreyòl, adjova! Men mwen, mwen fè devwa pa wen. Mwen pa kwè dutou ke kreyòl nesesè pou sivi Ayiti ak pèp Ayisyen.




Repons sou sijè sa: