Yon lòt kesyon sou Kreyòl

[ Kesyon Moun Mande Anpil ]

An repons a: Yon lòt kesyon sou Kreyòl Gifrants te ekri a,

Guy Antoine afiche mesaj sa, jou 07 Jwen 2000 a 11:21:18:

Gifrants,

Mwen ta renmen lòt moun ki rantre nan diskisyon an pa bliye lòt kesyon mwen te poze yo. Avan mwen reponn ou sou sa ou sot ekri a, te mwen rezime tou piti twa sijè kesyon mwen te poze yo:

1) absans "u" nan estanda OFISYÈL la, epi enplikasyon sa genyen pou tout moun. Paske tout voum pa do.

2) Eske gen diferans nan izaj "ui" avek "wi"? (manje kuit ak manje kwit, lannuit osnon lannwit)

3) Menm si nou aksepte diferans rejyonal nan pwononsyasyon (prononsyasyon) mo yo, sou pwen Òtografik la, ki lojik ki fè nou aksepte ekivalans "ui" avèk "wi", "wo" avèk "ro", "wò" avèk "rò", "wou" avèk "rou", e ensidsuit (ensidswit, elatriye)? Mwen pa kwè se diferans nan dyalèk rejyonal yo ki alabaz diferans sa yo. Nou pa kapab apiye sou diferans nan dyalèk rejyonal pou nou eksplike (ekskize?) tout bagay. Paske se pa tout bagay ki valab. Tout règ se règ, men lò règ la poze sou yon prensip fondamantal, nou ka rive asimile yo pi byen. Se dèyè prensip sa yo mwen ye.

Bon, kite mwen vini kounyè a sou sa oumenm ou ekri, e jiskaprezan mwen pa rive konprann. mwen te mande de fwa deja, e tou de fwa, repons ou te ban m lan pa t satisfè mwen.

Ou ekri nan dènyè lèt ou a:

1. "profesè-we", ou pa ekri "profesè mwen"
2. "opinyon-wen", ou pa ekri opinyon mwen"

Nan chak sa ou ekri nan fowòm nan, ou toujou anplwaye de konstriksyon sa yo: -we ak -wen, epi ou poze dèyè yon lòt mo, tankou ou toujou di "frè-we" ou "frè-wen" nan plas "frè mwen".

Premye fwa mwen poze kesyon an, ou eksplike mwen kote mo "mwen" an soti. Ou te di "mwen se yon defòmasyon "moi" nan franse. Ou di "anmwe sekou" pa ekzanp, se defòmasyon ki soti nan "à moi, au secours". Monchè Gifrants, mwen te konnen bagay sa yo deja, men se pa repons sa mwen tap chache. "mwen" ak "-we" oubyen "-wen" pa menm. Dezyèm fwa mwen poze kesyon an, ou ban m menm pawòl la, men fwa sa ou ban m yon lòt ekzanp: Ou di mwen "tchentchen" se defòmasyon "tiens, tiens" esklavajis yo te konn di lò zansèt nou yo te nan liy pou yo ta trouve yon ti manje (anvan yo rekòmanse bourike). Monchè, mwen pa konnen si orijin mo "tchentchen" sa li vre oubyen si se lejann li ye (gen anpil lejann moun rapòte pou fè lòt moun ri, epi yo pa te gen okenn baz laverite nan yo vre). Men ke se vre, ke se pa vre, sa pa enpòtan. Mwen vle sèlman fè ou remake ke yon lòt fwa ankò ou pase akote kesyon an san ou pa reponn li. Alòs ke se wou sèl, mwen wè jiskaprezan ki itilize de fòm espesifik sa yo: "-we" avèk "-wen".

Pou ki sa mwen ensistan konsa?? Eske mwen vle di ou pa gen dwa itilize de fòm sa yo?? No, monchè!! Nou tout se granmoun nou ye. Answit, mwen te sispèk ou itilize fòm sa yo, nan bon jan konsistans ou fè li a, paske fòm yo valab, gen moun se konsa yo pale, epi mwen menm "Guy Antoine" mwen pa t ekspoze anba fòm prononsyasyon sa lò mwen t ap grandi ann Ayiti. Mwen pa ekspè ki konnen tout bagay. Chak jou mwen aprann yon bagay ki nouvo sou peyi mwen, e sa fè mwen plezi anpil. Mwen pito aprann ke fè moun leson. Men mwen kirye, e mwen toujou ap poze kesyon.

Men lò ou reponn mwen se moun Okap ou ye, ou fè m sezi. Se moun Okap mwen ye tou. Ou di w ale Kolèj "Notre-Dame". Se Kolèj Notre-Dame mwen t ale tou. Se posib, wi li posib, si ou nan zòn laj mwen, ke nou te nan menm lekòl la an menm tan. Ou di ou te konn "ale pase vakans Menyak, yon ti lokalite tou pre Limonad, ki pre Wèsh, izin kann-nan, ak Chavanno ak Bòdmè Limonad", mwen konn ale nan zòn sa yo tou, mwenmenm mwen te konn al pase vakans mwen chak ane nan bouk Dondon, men mwen konnen tout zòn apre pon Ipolit la, mwen konnen Limonad, mwen konnen Milo, mwen konnen Grannrivyè, mwen konnen Sen Rafayèl, mwen konn al pase vakans jis Sen Michèl, elatriye. Men ki sa mwen pa konnen, epi m ap chache limyè sou li a? Mwen pa t janm konnen tande moun di "frè-we" oubyen "frè-wen"... Mwen te toujou tande moun yo di "frè mwen". Se sou ti pwen sa sèlman, mwen te poze ou kesyon m nan. Mwen dakò pou nou louvri diskisyon an sou tout lòt pwen, men pouki sa nou refize reponn ti kesyon mwen yo? Si nou twouve kesyon yo twò ridikil pou nou reponn yo, nou te mèt di m sa tou. Nan pwen pwoblèm!

M ale. Mwen sèten na pale pi devan.

Guy



Repons sou sijè sa: