Teknoloji pou lang kreyòl

[ Kesyon Moun Mande Anpil ]


Jeff Allen afiche mesaj sa, jou 08 Dawou 2000 a 05:51:34:

Chè kolèg lis REKA,

Gen gran deba sou lis REKA pandan semèn pase a. Sijè sou "estandadizasyon lang kreyòl", se yon kesyon ki gen anpil enpòtans pou tout teknoloji posib pou lang sa a.

evedrine@hotmail.com (E. W. Vedrine) ekri:

"Imajine w byen kijan ou ka vin sèvi ak yon sofwè kreyòl pou ta pwograme tout bagay an kreyòl san lang nan pa ta estandadize?"

Li ekri tou:

"Nan lis sa a genyen k ap envante zouti sofwè pou li dekwa pou l layite kò l sou entènèt la tankou kèk lòt lang gentan fè deja."

Mwen konplètman dakò avè li.

Yon òdinatè pa yon zouti entelijan. Se senpleman yon zouti ki kapab repwodui kòmann pwogramè pwofesyonèl yo etabli. Nou poko rive nan nivo teknoloji "Star Trek" avè yon òdinatè ki kapab panse e reponn entelijamman.

Si yon moun di mwen li konnen yon sistèm entelijan, mwen ta renmen gen kowòdone l. M ap travay depi plizyè lane sou anpil sistèm teknoloji tankou: sistèm rekonesans vokal (speech recognition); sistèm sentèz vokal (speech synthesis); sistèm tradiksyon otomatik (automatic translation); sistèm rekonesans optik (OCR); sistèm wòkflo (authoring and translation workflow systems) redaksyon e tradiskyon; zouti jesyon tèminoloji miltilang (multilingual terminology management); verifikatè òtograf (spellcheckers); zouti èd redaksyon e tradiksyon (computer-aided authoring and translation tools). Mwen te travay pandan plizyè lane sou yon pwojè entegrasyon ki pi koni (e pi chè o nivo lajan) nan lemonn pou yon sistèm tradiksyon otomatik e mwen te travay tou pandan plizyè lane kòm chèchè nan Sant pou Tradiksyon Otomatik (Center for Machine Translation) nan "Carnegie Mellon University" ki pi gran sant teknoloji tradiksyon Ozetazini. Anplis aktivite aktyèl mwen avè "MIT2" (Mason Integrated Technology Ltd), mwen se Direktè tout pwojè yo nan yon sosyete ki ede anpil sosyete, endistri e gouvènman yo entegre sistèm tradiksyon, lokalizasyon, globalizasyon, redaksyon, e vokal nan anviwonnman pwodiksyon yo. Mwen konnen byen tout bezwen pratik pou fè sistèm yo fonksyone.

Sijè pi enpòtan mwen eksplike tout jeran konpayi nan konferans mwen e ke mwen tande toutan nan lòt konferans, se kesyon "estandadizasyon lang".

Poukisa sosyete telekominikasyon entènasyonal ki rele "Nortel" la te depanse anpil lajan pandan 3 lane pou estandadize tèminoloji e vokabilè lang angle nan domèn li pou nouvo rezo zouti redaksyon e tradiksyon li (Nortel Standard English & Terminology systems & MaXit Translation system) pou sis lang? Se yon gran sosyete lokalizasyon ki rele "LionBridge" ki vin reachte tout pwojè teknoloji lang 'Nortel'.

Poukisa sosyete entènasyonal ki rele "Caterpillar" ki fabrike machinri lou ak motè te depanse anpil lajan pandan 10 lane pou estandadize tèminoloji e vokabilè lang angle nan domèn li pou nouvo rezo zouti redaksyon (Caterpillar Technical English) e tradiksyon li (Automatic Machine Translation Project) jiska kenz lang?

Poukisa sosyete entènasyonal ki pi gran nan lemonn ki rele "General Motors" te depanse anpil lajan pandan 6 lane pou estandadize tèminoloji e vokabilè lang angle nan domèn li pou nouvo rezo zouti redaksyon e tradiksyon li (Controlled Automotive Service Language & Machine Translation) pou plizyè lang?

Poukisa sosyete entènasyonal "Diebold" ki fè travay sou tranzaksyon sekirite bankè te fè yon pwojè pandan 4 lane pou estandadize tèminoloji e vokabilè lang angle nan domèn li pou nouvo rezo zouti redaksyon (Diebold Controlled English) e tradiksyon li pou plizyè lang?

Poukisa Association Européenne des Constructeurs de Matériel Aérospatial (AECMA) [yon asosyasyon entènasyonal pou endistri ayewonotik ki reprezante pa sosyete tankou: "Boeing, Canadair, BritishAir, Aérospatiale, Hughes, Pratt & Whitney", etc)] fè yon travay sou estandadizasyon tèminoloji e vokabilè lang angle nan domèn li depi lèzane 70 pou tout redaktè nan domèn ayewonotik e pou nouvo rezo zouti redaksyon (Boeing Technical English Checker)?

Poukisa plizyè gouvènman nan lemonn te deside senplifye lang ekri pou sitwayen yo (www.plainlanguagenetwork.org)?

Gen anpil egzanp konsa ki nan lis pajwèb:

http://www.up.univ-mrs.fr/~veronis/claw2000

Se pa yon rezon konsa konsa ki motive tout gran sosyete sa yo e plizyè gouvènman pou depanse anpil lajan pandan plizyè lane. Mwen diskite sijè sa yo toutan avè jeran pwojè sa yo pou tout detay sou travay yo. Gen yon repons prensipal pou eksplike envestisman yo nan estandadizasyon tèminoloji e vokabilè yo. Si lang ekri a pa estandadize, li pa posib pou itilize zouti òdinatè pou travay sou dokiman.

Li pa posib pou kreye yon sistèm e fè travay redaksyon san estandadizasyon vokabilè ekri.

Li pa posib pou kreye yon sistèm rekonesans vokal san estandadizasyon vokabilè ekri.

Li pa posib pou kreye yon verifikatè otògraf san estandadizasyon vokabilè ekri.

Li pa posib pou kreye yon motè rechèch puisan ("robust search engine") sou lang kreyòl san estandadizasyon vokabilè ekri.

Li pa posib pou kreye yon sistèm dyalòg telefonik pou konprann vwa natif-natal kreyòl san estandadizasyon vokabilè ekri.

Li pa posib pou montre tout Ayisyen yon kowerans e yon otògraf konsistan ("coherent and consistent spelling system/orthography") pou lang kreyòl san estandadizasyon vokabilè ekri.

Donk, san estandadizasyon vokabilè ekri, li pa posib pou kreye tout zouti enfòmatik yo ki kapab ede tout Ayisyen nan dyaspora a pou fè meyè travay nan lang natif-natal yo.

E poukisa se lang entènasyonal yo tankou angle, franse, alman, panyòl ki kapab benefisye avansman zouti tèknoloji yo? Paske moun ki okipe pozisyon enpòtan nan sosyete (konpayi) sa yo e nan gouvènman te deside met anfaz sou enpòtans lang lan.

Gen tout posiblite pou kreye tout teknoloji pou ede tout travay prodiktif e tout aktivite pèsonèl ke n ap fè nan lang kreyòl ekri e lang kreyòl oral. Men, si lang ekri a pa estandadize, li pa posib pou kreye zouti fonksyonèl ("functional tools"). Epi, si nou kreye zouti konsa san yon lang estandadize, rezilta n ap jwenn se: enpresyon ke se pa yon lang nòmal ("not a normal language" as result).

Donk, li nesesè pou travay sou estandadizasyon vokabilè ekri, menm si menm mo ekri a pwononse diferan pa plizyè Ayisyen, pou kreye tout zouti fonksyonèl ki kapab ede Ayisyen nan aktivite toulejou yo.

E si tout moun ki pa natif-natal kòm mwen pa egzanp te posede zouti redaksyon pou kreyòl, li ta posib pou ekri kòrèkteman nan lang lan san devine toutan kijan pou eple yon mo.




Repons sou sijè sa: